به‌سوی پارادایمی جدید از علم؛ تأملی انتقادی در باب ماهیت فراعلمی الگوی دوم تولید علم

هدف پژوهش حاضر، بازخوانی جایگاه علم در هر دو الگوی اول و دوم علم و شناسایی مفروضات آنها و در نهایت، تأمل انتقادی در باب ماهیت فراعلمی الگوی دوم تولید علم (با تأکید بر بخش بازار ـ صنعت) است. با ورود جوامع به عصر پسا‌صنعتی و فرهنگ‌ها به عصر پسامدرن، جایگاه علم دستخوش تغییر و تحول شده و پارادایمی نو جایگزین آن شده است. مایکل گیبونز و دیگر نویسندگان، این تغییر و تحول در جایگاه علم را به‌مثابه گذر یک علم از «الگوی اول» همانند پژوهش بنیادی که بر پایه کنجکاوی علمی در دانشگاه‌ها یا نهادهای مشابه توسط اجتماعات علمی خودگردان انجام و نظارت می‌شود، به یک علم در «الگوی دوم» که در زمینه‌ای کاربردی انجام می‌شود و از سوی رژیم‌های پیچیده ارزیابی، حسابرسی و هدایت می‌شود، تعبیر می‌کنند. این نوع نگاه به علم (الگوی دوم علم) که ماهیتی فراعلمی و پسادانشگاهی دارد، هر چند توأم با فرصت‌هاست، اما با تهدیدهایی نیز روبرو است که این موضوع در نوشتار حاضر، با استفاده از سه مقوله مهم ارزش‌های بنیادین علم، تمامیت نهادی دانشگاه و مأموریت‌های آموزش و پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. مقاله به‌صورت مستند بیان می‌کند که الگوی دوم علم که از مختصات آن تجاری‌شدن و کالایی‌شدن علم است، از ویژگی انگلی برخوردار بوده و هدفی سودآورانه و بنگاهی دارد و نمی‌تواند جایگزین الگوی اول بشود. در پایان راهکاری جهت برون‌رفت از تهدیدها و چالش‌ها ارائه شده است.